Budowanie mostów porozumień to istotny wymiar programu Liderzy Dialogu – sieci aktywistów i aktywistek zaangażowanych w przywracanie pamięci o Żydach ze swoich miejscowości. Rok 2021 udowodnił, że program spełnia tę rolę na wielu poziomach – widzimy, że działanie aktywistów i aktywistek z sieci obejmuje z każdym rokiem coraz szersze kręgi – w społecznościach lokalnych i w ramach odbudowywania więzi z potomkami Żydów z ich miejscowości.

Ważnym obszarem konstruktywnej wymiany są grupy regionalne Liderów Dialogu, które spełniają ważną rolę w budowaniu grupy i we wzmacnianiu się nawzajem w działaniach opartych o wspólne idee. W 2021 roku działania kontynuowało osiem grup powstałych w poprzednim roku, gromadzących łącznie 70 osób należących do sieci. Możliwość regularnych spotkań była okazją do intergracji, wymiany doświadczeń i wspierania się w działaniu, a także do wspólnego odwiedzenia miejsc ważnych dla dziedzictwa żydowskiego.

Grupa regionalna to głównie przyjaciele. W tym roku zrozumiałam, że jesteśmy partnerami w działaniu. Mamy dużo przestrzeni na mówienie sobie o swoich problemach”.

Klaudia Kwiecińska, koordynatorka grupy łódzko-świętokrzyskiej, Jędrzejów.

Wspieraliśmy grupy regionalne środkami finansowymi przeznaczonymi na tego rodzaju działania. Każda z grup na miarę swoich potrzeb wykorzystała swój budżet. Grupa podkarpacka zorganizowała wspólne sprzątanie cmentarzy żydowskich na Podkarpaciu (w Nowym Żmigrodzie, Rymanowie, Woli Michowej oraz Dukli), przy okazji oprowadzając się wzajemnie po cmentarzach, którymi się opiekują. Członkowie grupy mazowieckiej spotkali się na dwudniowej mikro konferencji regionalnej w Pułtusku, dyskutując na wspólne tematy. Grupa małopolska, łódzko-świętokrzyska, lubelska, wielkopolsko-lubuska i śląsko-opolska postawiły na wyjazdy integracyjno-studyjne: odwiedzali kolejne miejscowości, podążając śladami żyjącej w nich niegdyś społeczności żydowskiej.

Odbyły się także wyjazdy, w ramach których aktywiści i aktywistki z poszczególnych grup regionalnych odwiedzali się nawzajem. Grupa podlaska zorganizowała wyjazd studyjny do Lublina i okolic w ramach integracji i wymiany doświadczeń z grupą lubelską, wykorzystując ten czas na zwiedzanie i pogłębianie wiedzy z zakresu historii Żydów Lubelszczyzny. Grupa lubelska z kolei postanowiła odwiedzić Liderów i Liderki Dialogu ze Śląska, aby poznać miejsca ich działania i zainspirować się dobrymi praktykami.

Mamy szczęście do dobrych ludzi. Nasze regionalne spotkanie było piękne, po prostu. Dobrze z nami siedzieć przy stole. Dosłownie i metaforycznie. Naprawdę. Od piątkowego popołudnia działo się tyle niezwykłych rzeczy, które uruchamiało któreś z nas!

Anita Rucioch-Gołek, koordynatorka grupy wielkopolsko-lubuskiej

Szczególnym wymiarem budowania porozumienia między współczesną Polską a pochodzącymi z niej Żydami, jest budowanie autentycznej, bezpośredniej relacji między potomkami a lokalną społecznością. Każdy rok działania osób z sieci Liderów Dialogu przynosi kolejne owoce nawiązywania tych więzi. Cieszymy się, że w 2021 roku, mimo nieustępującej pandemii, niejednokrotnie udało im się doprowadzić do prawdziwych spotkań z potomkami.

Okazją do spotkania były przede wszystkim uroczystości upamiętniające, jak chociażby ceremonia odsłonięcia pomnika w Siedliszczu, zorganizowana przez Agatę Radkowską-Parkę, na którą przybyli potomkowie – przedstawiciele pięciu rodzin żydowskich z Siedliszcza. Do spotkania z potomkami doszło także podczas imiennego upamiętnienia w Nowym Targu w ramach projektu Ludzie, nie Liczby, koordynowanego przez Dariusza Popielę, a zainicjowanego przez Karolinę Panz. W Mińsku Mazowieckim, podczas VII Dni Kultury Żydowskiej zorganizowanych przez Katarzynę Łaziuk, potomkowie nie tylko uczestniczyli z mieszkańcami w spacerze, podczas którego zostały odsłonięte tablice upamiętniające kluczowe miejsca dla żydowskiej historii miasta – podczas wystawy towarzyszącej wydarzeniu mogli też rozpoznać na zdjęciach swoich bliskich.

Na uroczystość upamiętniającą Żydów z Mszany Dolnej, organizowaną przez Urszulę Antosz-Rekucką, nie mogli wprawdzie przyjechać potomkowie, ale specjalnie dla nich została przeprowadzona transmisja na żywo, dzięki której mogło w niej wziąć udział wiele osób z zagranicy. Urszula Antosz-Rekucka pozostaje w stałym kontakcie z grupą potomków rozsianych po całym świecie, a w ramach kontynuacji działań, dzięki stypendium przyznanemu jeszcze w 2020 roku, udało się nawiązać kolejne kontakty i odkryć jeszcze więcej informacji o rodzinach mszańskich Żydów. Przykładów tych niezwykłych relacji jest znacznie więcej, bo na tym właśnie polega praca osób należących do sieci Liderów Dialogu: na odbudowaniu zerwanych więzi.

Laureaci i laureatki konkursów na granty i stypendia:

• Marek Chmielewski i Kółko Rolnicze w Orli – grant na wystawę fotograficzno-dokumentacyjną, stypendium na organizację konferencji dotyczącej koncepcji ratowania zabytkowej synagogi w Orli oraz stypendium na rozwój osobisty – zakup komputera i oprogramowania,
• Mariusz Czuj i Stowarzyszenie „Bramy pamięci Włodawa-Sobibór” – grant na przygotowanie pilotażowej wizyty edukacyjnej dla młodzieży szkół powiatu włodawskiego w Muzeum-Zespole Synagogalnym we Włodawie oraz w Muzeum w Sobiborze,
• Katarzyna Łaziuk i Miasto Mińsk Mazowiecki – grant na trwałe upamiętnienie społeczności żydowskiej w Mińsku Mazowieckim
• Dariusz Popiela i Fundacja Rodziny Popielów Centrum – grant na imienne upamiętnienie ofiar Zagłady w Nowym Targu w ramach projektu „Ludzie, nie liczby”
• Agata Radkowska-Parka i Stowarzyszenie „Studnia Pamięci” – grant na obchody towarzyszące odsłonięciu pomnika upamiętniającego Żydów w Siedliszczu
• Katarzyna Suszkiewicz, Tomasz Kocur i Fundacja AntySchematy 2 – grant na publikację wyników inwentaryzacji cmentarza żydowskiego w Jaśle i przeprowadzenie warsztatów dla młodzieży
• Dorota Budzińska (Dąbrowa Białostocka) – stypendium na projekt muralu upamiętniającego oraz oraz tablicy informacyjnej o żydowskiej społeczności Dąbrowy Białostockiej w przestrzeni miejskiej
• Teresa Jabłońska (Września) – stypendium na stworzenie cyklicznego działania edukacyjnego w szkołach wrzesińskich
• Urszula Antosz-Rekucka (Mszana Dolna) – stypendium na rozwój osobisty: zakup sprzętu nagłaśniającego
• Agnieszka Pollak-Olszowska (Bielsko-Biała) – stypendium na rozwój osobisty: na zakup komputera i oprogramowania

Wiedząc, że aktywizm w pojedynkę jest bardzo trudnym wyzwaniem, stale rozszerzamy sieć aktywistów i aktywistek z całej Polski, aby jej członkowie mogli wspierać się wzajemnie i inspirować. W 2021 roku do sieci dołączyło 8 aktywistów i aktywistek. Jesteśmy przekonani, że kolejne dołączające osoby sprawią, że efekt synergii sieci będzie jeszcze bardziej napawał optymizmem wszystkich tych, którym zależy na poprawie relacji polsko-żydowskich. 

Możliwość wspierania Liderów i Liderek Dialogu na drodze ich aktywizmu to dla nas przywilej. Forum Dialogu zorganizowało dla osób, które starają się o uzyskanie grantu lub stypendium, dwa szkolenia online dotyczące tego, jak skutecznie przygotowywać wnioski o dofinansowanie. Staramy się być także wsparciem dla koordynatorów i koordynatorek grup regionalnych, dla których organizujemy comiesięczne spotkania konsultacyjno-integracyjne z facylitatorką, dzięki którym mogą wzajemnie się inspirować, poszerzać kompetencje i coraz sprawniej koordynować grupę. Odpowiadając na zgłaszane przez osoby w sieci potrzeby, zorganizowaliśmy także spotkanie online poświęcone analizie prawnej sytuacji osób badających polsko-żydowską historię oraz działających na rzecz pamięci o Żydach, a także spotkanie na temat zawiłości prawa restytucyjnego w Polsce.

Rok 2021, oprócz wspierania aktywistów w ramach sieci Liderów Dialogu, był także czasem rozwoju partnerstwa z Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN poprzez wizyty studyjne dla polskich samorządowców zaangażowanych w przywracanie żydowskiej przeszłości swoich miast i regionów.

Program Liderzy Dialogu wraz z programem grantów i stypendiów jest finansowany ze środków Friends of the Forum, Fundacji Ledor Wador oraz darowizn od osób prywatnych i instytucji wspierających Forum Dialogu w Polsce i za granicą.